Η Ανεμοπορική συμπεριφορά των πουλιών στο XC

 Αναδημοσίευση από το 2010 στο sky.gr

Η πτήση των πουλιών και το Cross Country

Ένας ανεμοπόρος, δηλαδή ένας ταξιδευτής των θερμικών, έχει επίκτητα αποκτήσει μια ικανότητα με τα χρόνια. Να παρατηρεί τα φυσικά σημάδια που προδίδουν σημεία στα οποία εμφανίζονται τα θερμικά. Είναι κάτι που γίνεται αυτόματα με τον καιρό, και μπορεί να οδηγήσει σε γνωστές διαγνωσμένες καταστάσεις παθολογικής συμπεριφοράς, κατά τις οποίες όλα τα φυσικά φαινόμενα που γίνονται γύρω μας μπορούν στιγμιαία να αναλυθούν με ανεμοπορικά κριτήρια και όχι με αισθητικά ή άλλα λογικά.

Ένα σύννεφο μπορεί να είναι ο καλύτερος πληροφοριοδότης για την ανεύρεση ενός θερμικού, ενώ ένας ακόμη καλός ρουφιάνος μπορεί να είναι κάποια πουλιά, μεγάλα ή μικρά, πχ γεράκια ή χελιδόνια, γύπες , αετοί κλπ. Ένας καπνός δεν αποτελεί πλέον το προμήνυμα της φωτιάς, αλλά μας κατευθύνει προς την προσήνεμη πλευρά ενός trigger point από όπου θα ξεκολλήσει ένα ανοδικό.Η κλίση και η μορφή του καπνού καθορίζει και την ένταση του ανέμου, αλλά και την αστάθεια της ημέρας όπως περιγράφεται σε άλλο σημείο. Χωρίς να υπερβάλλω στις περιγραφές, πολλά είναι εκείνα τα σημεία στα οποία βασίζεται η κρίση μας όταν πετάμε για να αποφασίσουμε ποια θα είναι εκείνα τα σημάδια τα οποία πρόκειται να ακολουθήσουμε για να βρούμε την άνοδο ή για να τη μεγιστοποιήσουμε.

Πετώντας σε διάφορα μέρη τα τελευταία 22 χρόνια (το 2010) και με διάφορες πτητικές συσκευές, μου έχει τύχει πολλές φορές να συναντηθώ με πουλιά, σε διάφορες καταστάσεις. Πατωμένος χαμηλά με οδηγό τα χελιδόνια, ξύνοντας την πλαγιά με θερμο-δυναμικό μαζί με γεράκια στο Καντήλι, κάνοντας μεγάλα glide από την Κόνιτσα κοντά στη βάση με πελαργούς, με τους οποίους ταξιδέψαμε μαζί για 40 χιλιόμετρα πριν αλλάξουν οι δρόμοι μας, πετώντας με Γύπες σε δυναμικό στο Κούριο στην Κύπρο, ξύνοντας το βράχο στο Γλαύκο της Πάτρας με Γεράκι περιμένοντας να ξεκολλήσει το θερμικό, τρέχοντας κάτω από τη βάση νεφών στην Παραμυθιά μαζί με κοπάδι από όρνια, βγάζοντας ένα ολόκληρο τασκ σε αγώνα ακολουθώντας μοναχική διαδρομή με δύο γλάρους στις Πλαταιές, ή κάνοντας παρέα σε έναν αετό της Νότιας Πίνδου. Είναι πολλές οι φορές που ήρθα σε επαφή κοντά σε πουλιά που μοιραστήκαμε το ίδιο θερμικό, και πάντα με ενδιέφερε το πώς αυτά πετάνε, τι στρατηγική ακολουθούν, και πως θα μπορούσα να βελτιώσω την πτήση μου παρατηρώντας τα.

Κατέγραψα λοιπόν κάποιες προσωπικές παρατηρήσεις, ενώ έψαξα και λίγο τη βιβλιογραφία, όπου και βρήκα ότι και άλλους απασχολούσε το θέμα του πώς συμπεριφέρονται κάποια «κοντινά στον άνθρωπο» ανεμοπορικά είδη. Παρακάτω έχω συγκεντρώσει κάποιες τέτοιες πληροφορίες για να τις μοιραστώ σαν ερέθισμα προς παρατήρηση και βελτίωση της τεχνικής, μέσα δηλαδή από τη λογική του ιπτάμενου, καθώς μελετώντας τα ανεμοπορικά πουλιά, μπορεί να ανακαλύψεις κάποιες συμπεριφορές που θα μπορούσαν ενδεχομένως να σε βοηθήσουν στην δική σου πτήση κάποια φορά, ή θα μπορούσες να καταλάβεις πως η διαδικασία της εξέλιξης έχει αναπτύξει κάποιες πτητικές στρατηγικές που μπορείς να ενστερνιστείς.

Υπάρχουν πολλά πτηνά που χρησιμοποιούν τα ανοδικά ρεύματα, όπως Γύπες, Όρνια, Αετοί, Χελιδόνια, Γεράκια, Κοράκια, Πελαργοί, Πελεκάνοι, Κοράκια, Γλάροι κλπ. Σύμφωνα με τη βιολογία, τα πτηνά έχουν κάποιες ουσιαστικές βιολογικές διαφορές, καθώς είναι σχεδιασμένα να πετούν σε αντίθεση με τον άνθρωπο. Άλλη κατασκευή στα οστά τους, στην επιφάνεια του σώματος, στο μεταβολισμό τους στην όρασή τους κλπ. Ειδικά τα αρπακτικά έχουν πολύ καλή όραση για να εντοπίζουν την τροφή τους από μακριά, και εξυπνότερο εγκέφαλο για να διαχειριστεί τις παραμέτρους της επιθετικής πτήσης. Σχετικά με την όραση, πολλά πτηνά χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλή ευκρίνεια της αισθανόμενης εικόνας, την ικανότητα να ζουμάρουν, την όραση πέρα από όρια του ανθρώπινου ορατού φάσματος και ευαισθησία στο υπεριώδες ή στο υπέρυθρο, κάτι που φαίνεται ότι μας ενδιαφέρει περισσότερο καθώς όταν βλέπεις στο υπέρυθρο, βλέπεις την ακτινοβολία που εκπέμπει ένα θερμό σώμα, ίσως λοιπόν να βλέπεις και τα θερμικά.

Ακόμη όμως και αν τα πτηνά που βλέπουν τα θερμικά έχουν κάποιο super gadget για αυτό, που εμείς δυστυχώς δεν έχουμε, το ζήτημα της αποδοτικής πτήσης σχετίζεται και με το πώς τα χρησιμοποιούν αυτά τα θερμικά, καθώς το ζήτημα της στρατηγικής της πτήσης είναι καθοριστικό. Η στρατηγική όμως της πτήσης των πουλιών, δεν είναι πολλές φορές κατάλληλη για εμάς, γιατί το δικό μας τασκ δεν είναι να φάμε ή να μεταναστεύσουμε μακριά από το χειμώνα, αλλά να κάνουμε fun. Πως λοιπόν πετούν τα διάφορα πτηνά που μπορεί να συναντήσουμε στην πτήση μας και τι μπορούμε να περιμένουμε να δούμε από αυτά?

Υπάρχουν δύο είδη γύπα του γένους Gyps, τα οποία ζουν τρεφόμενα με πτώματα ζώων. Δεν έχει το καθένα τη δική του περιοχή, αλλά τη μοιράζονται πολλά μαζί τα οποία συνεργάζονται σε μεγάλους αριθμούς για να φάνε. Συνήθως ένα πτηνό που έχει τη δική του περιοχή, δεν ταξιδεύει cross country. Κατά την περίοδο που μεγαλώνουν τα μικρά τους, μπορεί να είναι υποχρεωμένα να απομακρύνονται σε μεγάλες αποστάσεις από τις φωλιές τους.

Η απόδοσή τους στην πτήση cross-country είναι επαρκής ώστε να ταξιδεύουν μέχρι και 100km από τη φωλιά τους, μια καλή ζεστή και ξηρή ημέρα. Το πλεονέκτημά τους απέναντι σε άλλα ζώα τα οποία τους ανταγωνίζονται στο είδος της τροφής τους, είναι η ταχύτητά με την οποία φτάνουν πρώτα στην τροφή. Αυτά τα δύο είδη, στην πραγματικότητα ψάχνουν περισσότερο για την τροφή τους παρακολουθώντας τους άλλους γύπες παρά ψάχνοντας τα ίδια. Αυτά φαίνεται να ασχολούνται περισσότερο με το θερμικό τους το κάθε ένα ξεχωριστά, ψάχνοντας. Κάτι παρόμοιο με τα δύο είδη πιλότων που μπορούμε και εμείς να παρατηρήσουμε γύρω μας, αυτούς που φεύγουν μπροστά ψάχνοντας , και αυτούς που είναι πολλοί καλοί στο να ακολουθούν άλλους πιλότους, είτε στο cross Country είτε στους αγώνες, ενώ στο τέλος περνάνε και μπροστά, εξασφαλίζοντας την αποφυγή των λαθών που κάνουν οι «λαγοί» τους (Βλέπε John Pendry από τα παλιά).

Οι γύπες με λοφίο και οι γύπες με λευκό κεφάλι, τα λεγόμενα όρνια, ζουν σε μια συγκεκριμένη περιοχή, και εξαρτώνται διατροφικά από το πόσο καλά ψάχνουν μέσα σε αυτό το χώρο. Αυτά λοιπόν τα πουλιά, δεν πρόκειται να ταξιδέψουν πολύ μακριά ακολουθώντας το παιχνίδι της περιπλάνησης και αποφεύγουν το Cross Country. Τα όρνια χαρακτηρίζονται από χαμηλότερο πτερυγικό φόρτο από τους προηγούμενους γύπες, και είναι περισσότερο «floaters» παρά «gliders». Η κατασκευή τους δηλαδή είναι κατάλληλη περισσότερο για παραμονή στον αέρα και καλό climb μέσα σε αδύναμα θερμικά, και λιγότερο για μεγάλα glide προς το επόμενο θερμικό με μεγάλη ταχύτητα, όπως είναι οι προηγούμενοι γύπες. Για το λόγο αυτό τα όρνια, δεν πετάνε σε μεγάλες συνεργατικές ομάδες στο ψάξιμο και στην πτήση, ενώ οι γύπες που ταξιδεύουν, έχουν καλή ικανότητα να ανακαλύπτουν τους θερμικόδρομους (βλ.νεφόδρομους).

Οι Αετοί τώρα, γενικά συνεργάζονται με τους πιλότους, καθώς μάλλον υποψιάζονται ότι υπάρχουν προοπτικές για τροφή. Οι αετοί είναι κατάλληλοι για συνεργασία σε μεγάλο ύψος, όπως και γενικότερα τα μεγαλύτερα πουλιά, γιατί έχουν την ικανότητα να κυκλώνουν αποδοτικά, αλλά δεν ακολουθούν απαραίτητα τους πυρήνες των θερμικών. Εάν είσαι χαμηλά και ψάχνεις ένα μικρό πυρήνα θερμικού για να σωθείς, πρέπει να ακολουθήσεις μικρά πουλιά, όπως για παράδειγμα τα χελιδόνια, τα οποία έχουν μια εξαιρετική ικανότητα να ανακαλύπτουν τους θερμικούς πυρήνες κοντά στο έδαφος, για έναν απλό λόγο, γιατί μέσα σε αυτούς βρίσκεται η τροφή τους-τα έντομα. Αντίθετα τα μεγάλα πουλιά όπως οι αετοί, όταν είναι χαμηλά, μπορεί να μην ενδιαφέρονται τόσο πολύ να βρουν την άνοδο για να πάνε ψηλά, αλλά τους ενδιαφέρει να παραμείνουν σε μέτριο ύψος παρατηρώντας για την τροφή τους ή μένοντας κοντά στη φωλιά τους. Σε μεγαλύτερο ύψος, αυτό αντιστρέφεται, καθώς οι Αετοί ταιριάζουν στο πέταγμά τους με αυτό του μοναχικού πιλότου που ψάχνει την άνοδο σε ένα Cross Country, όχι απαραίτητα την καλύτερη.

Οι πελαργοί, είναι κατεξοχήν μεταναστευτικά – Cross Country πουλιά – Μοτοανεμόπτερα, που εκμεταλλεύονται καλά τα θερμικά. Σε αντίθεση με τους γύπες που μπορεί να ταξιδεύουν μεν cross country αλλά αρμενίζοντας δεξιά και αριστερά όπου ανακαλύπτουν θερμικά, οι πελαργοί βάζουν στον εαυτό τους συγκεκριμένα τασκ, τα οποία ακολουθούν πιστά στο ταξίδι τους, ακόμη και αν χρειάζεται να αφήσουν το θερμικό για μια καθοδική περιοχή. Αυτό όμως που είναι εντυπωσιακό με τους πελαργούς, και μπορούν να το επιβεβαιώσουν όσοι έχουν πετάξει μαζί τους, είναι ότι η πτήση για αυτά τα πουλιά είναι κοινωνική συμπεριφορά, δηλαδή πετάνε με σωστούς τρόπους και συνεργάζονται τόσο μεταξύ τους όσο και με τους πιλότους. Σε αντίθεση με τους Γύπες που ο ένας παρατηρεί τον άλλο για να πάρει την πληροφορία, αλλά είναι λίγο «παρτάκηδες», οι πελαργοί συνεργάζονται απόλυτα. Χρειάζονται λίγο χρόνο για να σε συνηθίσουν, αλλά μετά από 2-3 θερμικά, συντονίζονται πολύ καλά μαζί σου και ενώ στην αρχή τα ακολουθείς εσύ για να βρεις το θερμικό και να συντονίσεις τη στροφή σου μαζί τους, στη συνέχεια αν εσύ απομακρυνθείς για να βρεις ένα θερμικό, σε ακολουθούν και αυτά, καθώς θεωρούν ότι έγινες μέλος της κοινωνικής τους ομάδας. Προσοχή μόνο, στο γεγονός ότι μπορεί ξαφνικά να επιλέξουν μια κατεύθυνση μακριά από τα ανοδικά που να σε οδηγήσουν προς το έδαφος, καθώς συνεχίζουν το ταξίδι τους για τον προορισμό τους. Έτσι μπορεί να παρατηρήσεις ότι ξαφνικά αδιαφορούν για κραυγαλέα σημάδια ανοδικών , πχ ένα νεοσχηματιζόμενο σύννεφο, και να πηγαίνουν στο χειρότερο δυνατό μέρος που εσύ βλέπεις γύρω σου. Τέλος, τους αρέσει να μπαίνουν κάτω από τους νεφόδρομους και να πετάνε κοντά στη βάση, ενώ σπάνια μπαίνουν και μέσα στο σύννεφο. Υπάρχουν και πελαργοί που δεν απλώνονται στην πτήση και δεν συνεργάζονται τόσο καλά.

Οι πελεκάνοι, είναι πτηνά που ανεμοπορούν μοναχικά, και σπανιότερα οργανώνονται και σε ομάδες. Όταν συμβαίνει το τελευταίο, πετάνε αρκετά κοντά μαζί και δεν είναι εύκολο να βοηθήσει το ένα το άλλο στην αναζήτηση των θερμικών. Είναι λοιπόν καλοί ανεμοπόροι που ακολουθούν και προσέχουν τα σημάδια των θερμικών και μπορείς να τους ακολουθήσεις όταν πετάνε μοναχικά. Οι λευκοί πελεκάνοι, πετάνε σε σχηματισμό ακόμη και όταν βρίσκονται μέσα στο θερμικό και το κυκλώνουν. Προφανώς δεν πετάνε μαζί για να βοηθήσει το ένα το άλλο στην πτήση, αλλά για κάποιο άλλο ίσως κοινωνικό λόγο ακολουθώντας έναν αρχηγό, ή από φόβο απέναντι στα επιθετικά πουλιά όπως οι αετοί και οι γύπες.

Σχετικά με τα γεράκια, υπάρχει αρκετή ποικιλία σε σχέση με τον τρόπο συμπεριφοράς. Εξαρτάται εάν αυτά πετούν σε περιοχές με βουνά ή σε πεδινές περιοχές. Στην πρώτη περίπτωση ένα γεράκι μπορεί να πετάξει σε μέτριο ύψος για να κυνηγήσει τα μικρότερα πουλιά που κυνηγάνε τα έντομα, άρα είναι καλός παίχτης θερμικών σε αυτό το ύψος, ή να ανέβει σε μεγάλο ύψος για να επιτεθεί από ψηλά. Στην περίπτωση που το γεράκι ζει και κυνηγάει σε χαμηλό υψόμετρο, προτιμάει περιοχές με χαμηλούς λόφους, οπότε βρίσκει προσήνεμες πλαγιές και κάνει στην ουσία δυναμικό στα 100 μέτρα ύψος κάνοντας flair και μένοντας ακίνητο στο ίδιο σημείο παραμονεύοντας για τροφή στο έδαφος. Άρα πρακτικά τα γεράκια είναι χρήσιμα μόνο κοντά στο βουνό, που μπορεί να σου δείξουν ένα θερμικό σε μέτριο ύψος. Πολύ σπάνια θα δεις γεράκι να πετάει σε μεγάλο ύψος, γιατί δεν είναι μεταναστευτικά πουλιά, και είναι «floaters» όχι «gliders». Συνήθως ένα γεράκι είναι πολύ χρήσιμο να το ακολουθήσεις για λίγο 100-200 μέτρα κοντά στην πλαγιά του βουνού, για ψηλότερα όμως σπάνια πρόκειται να σε βοηθήσει.

Ας μην ξεχνάμε ότι η διαδικασία της εξέλιξης, οδήγησε στην ανεμοπορία, προκειμένου να μπορέσει να βρεθεί η απαραίτητη ενέργεια για το ταξίδι των πτηνών που είναι αρκετά μεγάλη, και αν όλη η πτήση γινόταν μηχανικά-κωπηλατώντας, αυτά τα ταξιδιάρικα πουλιά θα έπρεπε να έχουν τεράστια μάζα αποθήκευσης αυτής της ενέργειας, και άρα πτέρυγες που κρατιούνται εύκολα στον ουρανό, άρα με χαμηλό aspect ratio και μικρό πτερυγικό φόρτο, αλλά τεράστια σε επιφάνεια, που θα ήταν δύσκολο να επιβιώσουν χωρίς τροφή, όπως οι πτεροδάκτυλοι, και θα είχαν κακές αεροτομές για cross country. Αντίθετα τα πτηνά με αυξημένο πτερυγικό φόρτο και μεγάλο aspect ratio είναι πιο αποδοτικά στο cross country, και για αυτό έχουν επικρατήσει σε αυτό.

Η επιστημονική βάση του σπορ το οποίο κάνουμε, έχει να κάνει με τη διαχείριση της συνολικής ενέργειας, ώστε με τη μικρότερη δαπάνη να πετύχουμε τη μέγιστη δυνατή πτήση. Έχει υπολογιστεί ότι ένα πτηνό με μεγάλο aspect ratio, μπορεί να χρειάζεται 23 φορές λιγότερη ενέργεια να κάψει από όση θα χρειαζόταν αν έκανε το ίδιο ταξίδι χωρίς θερμικά. Για το λόγο αυτό αυτά τα πουλιά ταξιδεύουν μόνο σε συγκεκριμένες εποχές του έτους που οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Αντίθετα, για τα μικρότερα πουλιά, και γενικά εκείνα τα οποία έχουν μικρό aspect ratio και μικρό πτερυγικό φόρτο (floaters) , άρα για τα πουλιά με κακές για cross country αεροτομές, το όφελος που έχουν αν πετάξουν σε κάποια μεγάλη απόσταση είναι 2-3 φορές λιγότερο από αυτό που θα κατανάλωναν με κωπηλασία για την ίδια απόσταση αν ανεμοπορούσαν. Αυτό εξηγεί και γιατί κάποια πουλιά που έχουν υψηλή ευφυΐα όπως τα κοράκια, πολλές φορές εκμεταλλεύονται κάποια θερμικά και τα βλέπουμε να κερδίζουν ύψος, ποτέ όμως να κάνουν Cross Country. Δεν θα είχε και πολύ νόημα άλλωστε και θα τους κόστιζε πολύ σε ενέργεια.

Βαγγέλης Τσούκας